Nederland kent een ‘protocol stranding levende grote walvisachtigen,’ schrijft Jan Renkema in zijn geinig boekje Het DNA van Nederland. Dat moet wel, want stel dat er een dolfijn aanspoelt, dan moet je als Nederlander toch weten wie er wat moet doen. En een dakkapelletje op je eigen huis? Dan ben je toch al gauw een hoop tijd kwijt aan het invullen van een heleboel formulieren. Als je zo dicht op elkaar woont als de Nederlanders, moet je goede afspraken maken en dat leidt tot bureaucratie. Lawaai maken op restaurant en luidruchtig je mening geven? Ach, schrijft Renkema, dat wordt in Nederland betrekkelijk normaal gevonden. ‘In sommige Zuid-Amerikaanse landen zien ze Nederlanders als bruten die via abortuspolitiek kinderen vermoorden of in euthanasiebeleid hun ouderen ombrengen.’ Daarom heeft hij zijn boekje geschreven. Voor iedereen die zich weleens ergert aan Nederlanders, maar ook voor al die mensen die zo nodig in Nederland willen wonen.
Polderen
Ooit is Nederland door de mensen zelf uit het water gehaald. Ieder zijn eigen stukje land met zijn eigen dijk. Dit bepaald de Nederlander nog steeds. Iedereen is gelijk en heeft evenveel rechten. Besluiten worden pas na eindeloos overleg en inspraak genomen. Het vlakke polderland is allesbepalend. Iedereen mag meepraten, want in de strijd tegen het water is voortdurend overleg nodig. ‘Nederland heeft iets eigens: het poldermodel, een systeem van veel overheidsbemoeienis en ingewikkelde overlegstructuren, met een grote compromisbereidheid, gericht op consensus.’ Je moet je tegenstanders altijd te vriend houden, want uiteindelijk moet je samen verder. ‘Als het ene dorp de dijken niet onderhoudt, krijgt ook het andere stadje natte voeten,’ schrijft Renkema. In de strijd tegen het water moet je samenwerken. ‘Het kleine volkje hier kon standhouden omdat het zo goed werd in waterhuishouding, in baggeren en dijkaanleg.’
Nederland lijkt wel een postzegelmozaïek. ‘Allemaal keurig geordende vakjes met akkers, weilanden, industrieterreinen en water. Alles keurig doorsneden met wegen en waterwegen. Geen stukje is onbenut. Zelfs de duinenrijen zijn mooi ingekaderd.’ En als Nederlanders het niet met elkaar eens zijn? ‘Dan splitsen we onszelf af in een kleiner, ander groepje. We zijn immers gewend aan het leven op kleine eilandjes”.’
Open samenleving
De Nederlandse maatschappij is er een van saamhorigheid, overleg en gelijkheid. ‘Door de openheid en de doorgaans gemakkelijke acceptatie van tal van groeperingen – met veel verschillen in cultuur, levensopvatting en godsdienst — heeft Nederland zich kunnen ontwikkelen als een land waar tal van moderne ideeën voor het eerst konden opbloeien of in praktijk werden gebracht.’ Maar dat heeft ook zijn keerzijde: ‘Nederlanders zijn vaak ietwat betweterig, een land van dominees die met opgeheven vingers precies weten hoe het moet op basis van onze vrije democratie van gelijkwaardigheid.’
Nederland is een land van minderheden. ‘Daarom kennen wij in ons politiek bestel ook zoveel partijen: wij zijn een meerpartijenland. En daarom ook moeten wij altijd met respect van andere minderheden coalities vormen om het land te besturen: wij zijn een coalitieland.’
Handel
‘Ons land is gebaseerd op een vervoerseconomie. Wij vervoeren goederen over de hele wereld, en verkopen die dan weer.’ In de handel draait alles om geld. ‘Zuinigheid en spaarzaamheid gelden als deugden. Maar de keerzijde is ons accent op het profijtbeginsel.’ In Nederland worden plannen eerst eindeloos bediscussiëren op basis van een begroting. Iedereen moet er wat aan hebben en uiteindelijk moet iedereen zijn schouders er onder zetten, anders worden projecten nooit gerealiseerd. Deze houding dragen de Nederlanders wereldwijd uit, al eeuwen lang. Mensen uit Breukelen, een stadje vlak bij Utrecht, vestigden zich in Amerika en noemden hun nederzetting Brooklyn. De wapenspreuk van Brooklyn New York is nog steeds ‘Eendraght maeckt Maght’.
Bezinnen op het DNA van de ‘Nederlander’ is op het ogenblik van groot belang. Volgens sommigen overspoelt een tsunami aan vreemdelingen Nederland en dat zou leiden tot het verdwijnen van de Nederlandse cultuur. Samen koffie drinken, een bakje doen, en een broodje kaas en (karne)melk bij de lunch, is dat de Nederlandse cultuur? Of zijn er fundamentelere waarden? Renkema probeert er een antwoord op te geven.
Paperback / softback | Nederlands | Cultuurwetenschappen algemeen |
