Wat betekent het als je het kind of kleinkind bent van een voormalig lid van de gevreesde en verfoeide Waffen-SS? Over die vraag handelt het nieuwste boek van historicus/publicist Rick Blom.
Negen kinderen toonden zich bereid om hun verhaal en dat van hun familie te vertellen. Naar verhouding zaten er meer Nederlanders in de Waffen-SS dan vrijwilligers uit enig ander door de Duitsers bezet land in West-Europa. Eén zaak hebben ze gemeen: allen maakten deze vrijwilligers de oorlog bewust mee. Steeds bleef de oorlog voelbaar in hun leven.
Slachtoffers
Er is één groep slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog van wie nog niet wordt aanvaard dat zij inderdaad slachtoffer zijn. Het zijn de kinderen en kleinkinderen van ‘foute’ Nederlanders, van mensen die in de jaren 1940-1945 aan de kant van de Duitse bezetter stonden. Deze kinderen hebben iets wat niet van hen is. Ze hebben er niets voor gedaan en ze kunnen er ook niets tegen doen. Of: niets verkeerds gedaan en toch fout.
Op school werden veel van deze kinderen gepest, meestal zonder dat de leerkrachten voor hen opkwamen. In het gezin werd dikwijls over vaders verleden gezwegen. De kinderen werd duidelijk gemaakt dat ze er maar beter voor konden zorgen dat het verleden geheim bleef. Antwoorden werden er meestal niet gegeven. Of uitzonderlijk, wanneer deze vaders — grootvaders, inmiddels — bejaard waren en ze over deze witte vlek uit hun verleden vertelden of schreven. Veel te vrezen hadden ze immers niet meer.
Onder druk van buitenaf bezweken tal van huwelijken. De kinderen groeiden op in een onveilige omgeving. Met alle psychologische gevolgen van dien. Een steeds terugkerend thema is angst (voor afwijzing, om weer gepest te worden, dat ‘het’ aan het licht komt, om te worden ontslagen, enzovoort). Er is ook woede om wat de ouders is aangedaan (bijvoorbeeld in de interneringskampen). Maar nog veel vaker is er schaamte over de keuze die vader in volle oorlogstijd maakte.
Identiteitsproblemen
Na de geallieerde overwinning in mei 1945 werden de kinderen van collaborateurs van hot naar her gesleept. Soms vluchtten ze al na Dolle Dinsdag — in september 1944, toen vele collaborateurs de nakende bevrijding van hun land vreesden; wat achteraf een voorbarig bericht bleek te zijn — met hun moeder naar Duitsland. Anderen raakten na mei 1945 gescheiden van hun moeder. Ze kwamen terecht in tehuizen waar ze ‘heropgevoed’ werden, of kwamen in pleeggezinnen terecht.
Haast altijd kwam de haat van de omgeving ook op hun hoofd terecht. Voor na de oorlog geboren kinderen was de oorzaak van die haat soms een raadsel, omdat over het verleden thuis werd verzwegen. Veel herenigde gezinnen waren meer verbonden door een vijandige verhouding tot de buitenwereld dan door liefdevolle onderlinge relaties.
Het verleden bracht vrijwel alle kinderen in identiteitsproblemen. Er ging veel mis binnen de gezinnen van oud-SS’ers. Liefdeloosheid, agressie, drankmisbruik, racisme, … het kwam allemaal voor. Zelfs als er liefde was voor de vader, dan bracht de afkeur van het verleden de kinderen op den duur toch in een tweestrijd. Als volwassenen bleven ze zitten met vragen. Waarom maakte vader de keuze voor de Waffen-SS? Hoe moet ik me daartoe verhouden? Ben ik zelf schuldig? Deug ik eigenlijk wel? Dat opgroeien moeilijk was en dat het leven als volwassene even moeilijk was, bleek voor een deel van de kinderen bittere dagelijkse realiteit.
Canvas
Het boek Vader zat bij de SS bestaat uit negen hoofdstukken, waarvan elk hoofdstuk de naam — al of niet een schuilnaam — van een van de kinderen draagt. De gesprekken bevatten tevens fragmenten uit brieven en citaten uit dagboeken. Voor de liefhebbers. In het gesprek met ‘Gerard’ wordt verwezen naar het Verdinaso Nederland, waar ‘Gerard’ lid van was (p. 45-47).
Het boek kan vergeleken worden met de boeken Kinderen van collaborateurs en Kinderen van de repressie, die hier verschenen naar aanleiding van een tv-reeks op Canvas. Maar Nederlandse historici tonen al veel langer belangstelling voor het thema dan Vlaamse. We vermelden enkel maar het boek van Bas Kromhout, Fout geboren. Het verhaal van kinderen van foute ouders (2004), en dat van Chris van der Heijden, Kinderen van foute ouders. Hun verhaal (2014).
En nu is er het aangrijpende en openhartige boek van Rick Blom. Noten, bibliografie en register ontbreken. Wel bevat het boek twee katernen met foto’s.
Paperback / softback | Nederlands | Oorlog en vrede |
