‘De ziekte ontmenselijkt en maakt van die vrouwen marionetten, ten prooi aan groteske symptomen, willoze poppen in de handen van de artsen, die hen betasten en onderzoeken onder iedere huidplooi. Het zijn niet langer echtgenotes, moeders of jonge meisjes, het zijn geen vrouwen naar wie je kijkt of met wie je rekening houdt, geen vrouwen die je begeert of van wie je houdt: het zijn zieken. Gekken. Kneuzen.
Hôpital de la Salpêtrière,1885.
Dr. Charcot, die later beschouwd wordt als een grondlegger van de neurologie, behandelt er hysterische of gek verklaarde vrouwen met hypnose-sessies. Sommige van die sessies zijn shows, voor een groot publiek.
Door patiënten onder hypnose te brengen, kunnen ze de aanvallen van hysterie opnieuw oproepen en de bijbehorende symptomen bestuderen, om meer te weten te komen over het lichamelijk proces.
Er deden vroeger wel verhalen de ronde dat in la Salpêtrière vrouwen weggestoken werden omdat ze er een eigen mening op nahielden, omdat ze de ontrouw van hun man niet tolereerden, omdat ze een rol in het maatschappelijk leven wilden bereiken…
‘Door je persoonlijkheid, door je woorden, door je verlangens kan je er terecht komen.’
De komst van Dr. Charcot zou daar verandering in gebracht hebben, maar: ‘kan je een mentaliteit, een opvatting zomaar veranderen als die verankerd ligt in een door mannen-vaders-echtgenoten gedomineerde maatschappij?’
Een fascinerend universum
Auteur Victoria Mas borduurt er een verhaal op, dat algemeen als een meesterwerk bestempeld werd (en in 2019 de Prijs Renaudot won) : een sterk debuut dus.
Haar boek kan je best omschrijven met de woorden die de auteur zelf gebruikt om een esoterische boekhandel, gespecialiseerd in mystiek, spiritistische en occulte wetenschappen te beschrijven:
‘alsof je gebaande paden verlaat om een afzonderlijk, rijk en fascinerend universum binnen te treden, een verborgen en tot zwijgen gebracht universum, dat wel degelijk bestond.’ Eigenlijk bood die boekhandel – en bij uitbreiding dit boek – ‘een verboden en fascinerende aanblik van werkelijkheden waarover niet gesproken wordt.’
Dat is Het Bal der Gekken, een schrijnend verhaal.
Amusement voor de bourgeoisie
Het halfvastenbal in maart is het ‘bal der gekken’ voor de Parijse bourgeoisie: hét evenement van het jaar. De Parijse elite is dolblij om de gekken van dichtbij te kunnen aanschouwen, die zelf op hun beurt blij zijn om een keer gezién te worden, ook al is het maar voor een paar uur.
De openbare colleges annex hypnose-sessies van Dr Charcot zorgden ervoor dat patiëntes vanuit een spottende, soms zinnelijke nieuwsgierigheid, de nieuwe boulevardactrices werden. De ‘gekken’ bezaten plots ‘een paradoxale aantrekkingskracht, ze riepen angsten en fantasieën op, afgrijzen maar ook begeerte. ‘Wanneer een onder hypnose gebrachte patiënt voor de ogen van het publiek een aanval van hysterie kreeg, leek dat vaak meer op een wanhopige erotische dans dan op een zenuwstoornis. ‘
De gekken waren niet langer afschrikwekkend maar fascinerend.
Tegenover dat gegeven boetseert auteur Victoria Mas het verhaal van de 22 -jarige Eugenie. Door haar autoritaire vader naar het gekkenhuis gebracht, omdat ze soms de stem van haar overleden grootvader hoort. Net zoals Bernadette in een grot de stem van de Maagd Maria hoorde en zag. Net zoals mensen een kerk binnen gaan en tegen een beeld praten, bidden.
‘Als ze zag hoe mannen lachten om vrouwen, kookte ze in stilte van woede. Maar ze wist niet dat een emotie je lichaam en geest als een golf kon overspoelen tot je nog maar tot één ding in staat was: schreeuwen tegen de schaamteloosheid.’
Een plek vol geesten, woeste kreten en vermoorde lichamen
‘Het bal der gekken’ werpt een licht op de afstandelijkheid en het gebrek aan empathie van de wetenschap en de wereldvreemdheid van een verwaande en zelfingenomen bourgeoisie, die in dit boek aan de schandpaal genageld wordt. Ze komen niet naar het bal om te delen in de feestvreugde, maar om te lachen en te spotten met de zieken. De auteur schetst dat vlijmscherp.
Dat maakt het boek tot een schrijnende aanklacht dat elk weldenkend lezer zal aangrijpen.
Hardback | Nederlands | Literaire roman, novelle |
