‘Het is over de macht van Merkel, van Duitsland, van Merkel-land dat dit boek gaat,’ schrijft Rochtus in de inleiding van zijn nieuwe boek Duitsland. De macht van Merkel. ‘Duitsland en Europa zullen nooit meer hetzelfde zijn als toen er nog geen Frau Merkel te bespeuren viel.’ Zijn nieuwe boek is een grondig bewerkte en geactualiseerde versie van Dominant Duitsland dat in 2013 is verschenen. In vogelvlucht behandelt Rochtus de politieke geschiedenis van het door hem zo zeer bewonderde Duitsland. Het Duits nationalisme komt aan de orde en zijn antisemitisme. Hij beschrijft de rechtse en extreemrechtse politieke stromingen en de ‘Vertreibung’ van miljoenen Duitsers uit de vroegere oost-provincies van het Duitse Rijk die een ‘wonde heeft gekerfd in de Duitse ziel.’ Rochtus weet waarover hij schrijft. Van groot belang wordt zijn boek door de analyse van het huidige Duitsland en zijn plaats binnen de Europese gemeenschap.
Duitsland dus
‘Het is uiteraard niet alleen in Duitsland dat problemen en uitdagingen zoals extremisme, immigratie, demografie en arbeid rijzen, maar ze voltrekken er zich wel op een grotere schaal of ze worden grondiger geanalyseerd en aangepakt dan in vele andere Europese landen, hoewel misschien niet altijd op de juiste manier. Ook daarom kan Europa van Duitsland leren van de oplossingen die het land aanreikt, of van de fouten die het begaat.’ ‘Als Duitsland al domineert,’ schrijft hij, ‘dan niet alleen economisch, maar ook in de wereld van techniek, wetenschap en filosofie.’
Angriffe op de EU
Was de ondertitel van zijn boek Dominant Duitsland nog ‘Economische reus, politieke dwerg?’, nu –na de eurocrisis en de vluchtelingecrisis- is Duitsland in het huidige Europa ook politiek een reus. Merkels naam zal volgens Rochtus voor altijd verbonden blijven met deze twee grote ‘Angriffe op de Europese Unie’.
De economische reus Duitsland stond definitief op in de eerste jaren van de 21ste eeuw. ‘De economische toestand in Duitsland begon rond de millenniumwisseling te verslechteren,’ schrijft Rochtus. ‘In de periode 2002-’03 werd Duitsland zelfs de ‘zieke man van Europa’ genoemd. De economie leed onder de recessie terwijl andere landen aan een herstel bezig waren. Het fiscale tekort bedroeg 4% van het bnp; meer dan de criteria van Maastricht toelieten. De regeringsuitgaven bevonden zich met 46% boven het gemiddelde in de eurozone en ook de werkloosheidscijfers waren hoger.’
Duits model
‘Kon er omwille van de macro-economische heropleving vanaf 2005 weer worden gesproken van een “Duits model” zoals dat gebruikelijk was tot in de jaren 80? Vóór de hereniging doelde het “Duitse model” op een sociaaleconomisch systeem dat economische groei met sociale harmonisatie verbond. Maar het Duitse model uit die dagen kwam op de helling te staan. De kosten van de Duitse eenmaking en de stormen van de globalisering eisten hun tol. De arbeidsmarkt was verstard, de werkloosheid bereikte in 2005 een hoogtepunt met bijna 4,9 miljoen werklozen of 11,7%.’
Om uit de problemen te komen lanceerde de toenmalige kanselier Gerhard Schröder in 2003 zijn Agenda 2010. Schröders economische hervormingen hadden succes. ‘De buitenlandse handel vormde de motor van de economische ontwikkeling van het naoorlogse Duitsland. Die motor draaide de laatste jaren zo goed dat Duitsland enorme handelsoverschotten kon boeken. In 2016 exporteerde Duitsland voor 1200 miljard euro en importeerde het voor 955 miljard euro, wat neerkomt op een handelsoverschot van 245 miljard euro.’ Ter vergelijking: het handelsoverschot van Nederland bedroeg in 2016 52 miljard euro, en dat van België 4 miljard. Het exportsucces van de Duitse economie is andere landen, waaronder vooral de Verenigde Staten, al geruime tijd een doorn in het oog.
De macht van Merkel
De eurocrisis werd bedwongen door het akkoord over de fiscale unie dat eind 2011 binnen de EU werd gesloten. Het akkoord omvatte de coördinatie van het economisch beleid tussen de eurolanden en het operationeel maken van stabiliteits-instrumenten zoals een schuldenrem, toezicht van de Europese Commissie op de begroting van de EU-lidstaten en de oprichting van de ESM. Europees Stabiliteitsmechanisme. ‘Heel dat crisismanagement riep de vraag op of Duitsland zijn wil aan Europa opgelegd heeft en de eurozone inderdaad meer Duits gemaakt heeft.’ Maar, stelt Rochtus, deze maatregelen berusten echter op afspraken tussen het Duitsland van Merkel en het Frankrijk van Sarkozy.
‘De vluchtelingencrisis stak in september 2015 in alle hevigheid de kop op. Merkel liet haar hart spreken en besliste in de nacht van 4 op 5 september 2015 om veel vluchtelingen te laten doorreizen naar Duitsland. Ze had al eerder op de persconferentie van 31 augustus de legendarisch geworden woorden gesproken: “Wir schaffen das”. Duitsland is een sterk land, dus zou het volgens haar die vluchtelingen wel kunnen opvangen.’ ‘Vanaf het begin van de vluchtelingencrisis werd de ondergang van Merkel voorspeld.’ Rochtus is zeer kritisch over dat ‘Wir schaffen das’.Merkel ‘stuurde honderdduizenden vluchtelingen en asielzoekers een ‘open invitation’ zonder zich eerst af te vragen hoe deze in de Duitse maatschappij zouden kunnen worden geïntegreerd, zonder zich af te vragen wat de gevolgen ervan zouden zijn voor de eigen natie als een historisch gegroeid cultureel samenlevingsmodel. Merkel had geen blauwdruk klaarliggen voor hoe het verder moest. Merkel voerde een ‘kopflose Politik’, een beleid zonder visie, zoals de linkse auteur Monika Maron het treffend noemde. Ze zette niet alleen de coherente samenleving en het sociale model van haar eigen land op het spel, maar ook de samenhorigheid binnen de EU. Dat alles is kunnen gebeuren omdat de kanselier geen voeling had met wat er leefde in de eigen natie of de andere Europese landen, schrijft Rochtus kritisch.
Turkijedeal
De vluchtelingencrisis werd echter vooralsnog bedwongen door de deal waarbij Turkije voor veel geld de vluchtelingen aan haar grenzen met de Europese Unie tegenhoudt. ‘Op 18 oktober 2015 trok Merkel in hoogst eigen persoon naar Istanbul. Merkel was altijd al een koele minnares van de toetreding van Turkije tot de EU geweest, maar nu moest ze wel proberen de Turkse regering te overtuigen.’ Rochtus geeft de indruk dat de Turkijedeal door Merkel persoonlijk is bedacht. De Oostenrijker Gerald Knaus, directeur van het ESI, het European Stability Initiative, en de Nederlandse politicus Diederik Samsom zijn echter de bedenkers.
‘Vandaag de dag,’ besluit Rochtus, ‘lopen er heel wat Duitse politici en opiniemakers rond die Duitsland maar wat graag als een suikerklontje zouden zien oplossen in de ‘Europese koffie’. De Duitse elites gaan nog altijd verkrampt om met de eigen natie. Aan termen als natie en nationalisme kleeft in hun ogen sinds de ondergang van het Derde Rijk het odium van haat en onverdraagzaamheid. Ze hebben het nationalistische kind, de natiestaat, met het in wezen imperialistische badwater van de nazi’s weggegooid.’
Duitsland: De macht van Merkel is een indrukwekkende analyse van het huidige Duitsland. Een handboek voor iedereen die iets wil begrijpen van het huidige Europa en de plaats van Duitsland daarbinnen. Het zou verplichte literatuur moeten zijn voor die eurosceptici wiens ‘Neen’ tegen ‘Europa’ en de Europese Unie mede gebaseerd is op een gebrekkige kennis van Duitsland’s heden en verleden. Een aanrader.
De boekvoorstelling vindt plaats op 15 september, om 20.00 uur in KU Leuven Campus Antwerpen. Vooraf inschrijven via [email protected].
Paperback / softback | Nederlands | Politieke geschiedenis en geschiedenis van de internationale betrekkingen |
