Als u nog één boek aanschaft voor nieuwjaar is de keuze simpel. Trouw moet blijken, Teksten uit Journaal van Mark Grammens is uw terechte gading. 288 bladzijden voor politieke, maatschappelijke en rebelse lekkerbekken.
Kop eraf als Trouw moet blijken van en over Mark Grammens (1933-2017) geen bestseller én een longseller wordt. Als u gruwt van de debilisering en de gluiperigheid van veel journalistiek in de Vlaamse kranten, weekbladen en op radio en televisie, zal u goed vinden wat Grammens noemde de ‘humoïsering’.
Nieuws moet volgens hem lollig zijn, smaken als een praline, platgetreden paden bewandelen, inschuiven in de dada van blad en radio en televisie en dus geschikt zijn voor framing, Vlaamse knechtjes van de francofonie knuffelen. Vlaanderen noch België hebben een vakblad over de journalistiek, à la de Columbia Journalism Review. Grammens vulde de leemte.
Revolutionaire daadkracht
Mark Grammens braakte van het gebrek aan revolutionaire daadkracht (iets anders dan bloedvergieten) van de Vlamingen en streed voor een volk dat het zelden waard was dat hij er zijn talent, van internationaal niveau, aan besteedde.
Lode Claes, een vijand van Grammens (hij noemde hem een DDR-spion), was op dat laatste punt even helder en zei mij — hij was een afstandelijke directeur van Trends, als pleziertje voor de eigenaarsfamilie De Nolf — dikwijls: ‘Ik pleit voor Vlaanderen, alhoewel de Vlamingen niet de moeite lonen. Het zijn straathonden, maar ik kan niet anders of ik word ontrouw aan mezelf’.
Voor u verder leest, een biecht. Trouw moet blijken is een uitgave van Doorbraak, dat u kent en leest, en ik ben medewerker van het webblad. De volgende paragrafen kunnen dus klinken als een verplicht nummer om de verkoop van de Bijbel van Grammens schwung te bezorgen.
U moet nog meer gewaarschuwd worden, want Grammens was een fijne vriend die ik tot zijn laatste maanden bezocht in Liedekerke, voordien in Waals-Brabant (waar hij mij tot mijn plezier verleidde om abonnee te worden van The Spectator) én, korte tijd stond hij op de loonlijst van Trends, dat ik leidde, toen hij voor Roularta Media Group een nieuw boekenkrantje, snel opgedoekt, mocht uitgeven omdat hij financieel kapseisde.
Schifting
Wat zal u vinden in Trouw moet blijken? Een keuze uit de 4976 bladzijden van Journaal, die bewaard worden in het geschiedeniscentrum ADVN in Antwerpen. Pieter Bauwens (hoofdredacteur Doorbraak) en Jean-Pierre Rondas (voorzitter van De Stem in ’t Kapittel, de vzw die Doorbraak uitgeeft) selecteerden 200 teksten en verfijnden de schifting tot 25 essays over de Vlaamse en de Europese actualiteit van toen.
De bloemlezing wordt besloten met een haast volledige overname van het laatste nummer van Journaal (25 april 2013), met als titel Trouw moet blijken, de vlag waaronder het blad een kwart eeuw vroeger opende. Boeiend, leerzaam en smakend naar meer is een biografische schets van Mark Grammens door de chroniqueur van de Vlaamse dekolonisering: Pieter Jan Verstraete. Op zich al een reden om het boek te kopen.
Zelf drong ik jarenlang aan bij Mark om memoires te publiceren, twee gesprekken hebben wij laat in zijn leven gevoerd op een vakantieadres aan zee, als allereerste proeve. Het vervolg verviel door zijn wankelende gezondheid. Auteur Verstraete interviewde Grammens in 2006.
Links met respect voor rechts
Mark Grammens was en bleef links, met pragmatisch respect voor rechts als mogelijke handgranaat. Hij herkende internationaal alle vormen van kolonialisme, was bevriend met hoofdredacteur Kingsley Amis van het progressieve The New Statesman (voorhoede van de ontmanteling van het imperium) tijdens zijn correspondentschap in Londen, schreef pakkend over de pioniers van de Afrikaanse dekolonisering en nationaal zag hij de ontvoogding van Vlaanderen als een gelijklopende strijd van knechten tegen meesters. Waarbij de Vlaamse knechten minder stootkracht hadden dan de Afrikaanse knechten.
De repressie was een hel voor het enige kind dat Mark was. Vader Flor was een autoritaire, cynische man met een blijvende haat-liefdeverhouding met zijn zoon. De collaboratie van senior leidde tot de inval van gespuis in het ouderlijke huis van Mark in Oudergem.
‘Er gaat nog geen dag voorbij of de gruwel van dat moment dringt zich aan mijn herinnering op. Ik neem aan dat dit herinneringsbeeld het laatste zal zijn dat ik, op mijn sterfbed, van deze wereld zal bezitten’, vertelde hij aan Verstraete. Moeder en zoon mochten het huis in de Vorstlaan niet meer in, doolden dagen door de straten van Brussel en bedelden om eten. ’s Nachts zaten zij op de grond van het politiebureau en de twaalfjarige Mark kreeg meermaals angstcrisissen.
Een levensschets van de voortreffelijke persman vind je in Trouw moet blijken, een van Grammens’ beginselen, dus hier geen ellenlange samenvatting van wat hij met De Nieuwe en zijn linkse vrienden van het blad meemaakte. Zij liquideerden hun stichter-hoofdredacteur, want die was niet genoeg communistenvriend en DDR-horige.
De Nieuwe
Leuven Vlaams, waarvoor Grammens als allereerste pleitte, tilde De Nieuwe naar grote hoogten. Voor Grammens was het de laatste maal dat Vlaanderen iets bereikte zonder compromissen met de francofonen te hoeven sluiten. Paul Goossens, de linkse ex-barricadenman en anti-nationalistische poseur (ziekelijk tegen Vlaanderen), vergaderde meermaals met zijn kameraden thuis bij Grammens in Sint-Pieters-Leeuw en verspreidde duizenden exemplaren van De Nieuwe.
Grammens (citaat): ‘Goossens leverde een onuitwisbare bijdrage tot Leuven-Vlaams. Daarna is er tot mijn spijt een tendens geweest naar het marxisme, communisme en maoïsme, waarmee ik niets te maken had. Het ging zelfs zover dat een maoïst als Ludo Martens zich in Wallonië verontschuldigde voor de vernederlandsing van Leuven. Ja, Vlaanderen was slecht en het evangelie kwam uit China… Tevergeefs probeerde ik de kloof tussen Vlaamsgezindheid en links te overbruggen. Die strijd kon ik niet winnen uit gebrek aan medestanders’.
Journaal
In 1988 kwam de grote metamorfose en stichtte Mark Grammens, met heel veel steun van zijn tweede echtgenote, Els Grootaers, en sympathie en medewerking van drukker Timperman in Kortrijk, het elegant vorm gegeven blad Journaal. Grammens wilde — en slaagde daarin — dat zijn lezers Journaal zouden lezen van A tot Z.
Er was, en hopelijk komt die terug met het boek, een heuse Grammens-cultus. Jan Pieter Verstraete citeert een vriend die twee abonnementen voor zichzelf kocht en er acht aan toevoegde om uit te delen. Het eenmansblad dreef op het geheugen, de werkkracht, de lectuur, het isolement door zijn aangrijpende doofheid, het revolutionaire elan van de eigenaar-hoofdredacteur-abonnementenadministrator.
Computers waren niks voor Grammens, fichebakken en pennen des te meer. Journaal was Grammens’ meest gelukkige periode. Hij kon studeren en raakte de eruditie kwijt in de tweewekelijkse nummers die gelezen werden door links en rechts. Louis Tobback en kardinaal Danneels waren abonnee. Ooit kreeg ik de raad om, zoals hij, elke week minstens één boek uit te lezen. De krantenwinkel in Liedekerke leverde hem met goesting tientallen dagbladen uit het binnenland en het buitenland. Na haast 5.000 bladzijden van 1988 tot 2013 stopte Journaal.
‘Kollaboratie is niet altijd fout’
Geen toeval is het dat de gekozen teksten uit Journaal openen met ‘Kollaboratie is niet altijd fout’ (progressieve spelling was een hobbypaard van Grammens) van 10 augustus 1989.
Hier hoort een uitvoerig citaat: ‘Wij moeten in Vlaanderen, uit welbegrepen eigenbelang en om de toekomst van Vlaanderen veilig te stellen, ermee ophouden kollaboratie als zodanig te veroordelen, en ons, ook in het historisch onderzoek, beperken tot de afkeuring van aspekten van de kollaboratie, wat iets helemaal anders is, en geheel andere politieke konsekwenties bezit, zelfs zeer positieve: aanvaardt men bijvoorbeeld dat de ideologizering van de kollaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog een zware fout is geweest — en dat is ze althans naar mijn mening — dan volgt daaruit dat kollaboratie van elke ideologische franje dient te worden ontdaan en slechts mag steunen op nationaal eigenbelang, ook in hoofde van de mogendheid of de mogendheden waarmee wordt gekollaboreerd — wat voor de toekomst uiterst nuttige bedenking kan vormen’.
Gulle lof voor de hoofdredacteur, de boekenuitgever en de voorzitter van Doorbraak voor wat u zal kopen. De teksten uit Journaal die u leest, bezorgen u, zoals mij, heimwee naar een niet altijd behaaglijke, soms vileine, wel immer door en door belezen en waakzame persman die een brede leemte laat in de vaderlandse journalistiek. Weinigen raken vandaag tot aan zijn enkels.
U vindt het boek uiteraard hier in onze boekenwinkel
